1918 ci il Naxçıvanda ermənilərin törətdikləri soyqırım скачать в хорошем качестве

1918 ci il Naxçıvanda ermənilərin törətdikləri soyqırım

1918 ildə hay (erməni) daşnakların Naxçıvanda törətdikləri soyqırım haqqında hörmətli ziyalı, görkəmli dövlət xadimi Namiq Həsənovun “Bir ömür yaşadım” kitabından çıxarışlar: Birinci Dünya müharibəsinin ziddiyyətlərindən bəhrlənərək Rusiyanın dəstəyi ilə Şərqi Anadolunu parçalayıb qondarma erməni dövləti yaratmağa çalışan erməni hərbi birləşmələri 1917-ci ilin fevralında Türk ordusu tərəfindən darmadağın edildi. Türkiyə torpaqlarında xəyanətkar əməlləri baş tutmayan Andronikin, Hamazapsın, Dronun və Njdenin daşnak qoşunları növbəti planlarını Cənubi və Şimali Azərbaycana yönəltdilər. İlk növbədə İrana basqın etdilər, Maku, Xoy, Urmiya, Təbriz vilayətlərini ələ keçirməyə çalışırdılar. Lakin yerli əhalinin qəti müqaviməti nəticəsində cinayətkar niyyətlərini həyata keçirə bilmədilər. Ermənilər ağır itkilərlə geri oturdulsalar da, bu ərazilərdə 130-160 min nəfərədək müsəlmanların (yanı yalnız türklərin deyil) soyqırımını törətdilər… Andronikin sonrakı planı (sıx əlaqədə olduğu Bakı Sovetinin rəhbəri Şaumyanla razılaşdıqları kimi), indi də Naxçıvana soxulub buranı Ermənistana birləşdirmək, rus generalı Denikinlə birlikdə Zəngəzura və Qarabağa sahib çıxmaq, ardınca, Azərbaycan ərazilərindəki türk qoşunlarına arxadan zərbə endirib Bakıya yol açmaqdan ibarət idi. Bu niyyətlə də özünün 8 min nəfərədək silahlı quldur dəstəsilə 1918-ci ilin iyununda Naxçıvana, buradan isə Zəngəzur və Qarabağ bölgələrinə soxuldu. Qısa müddət ərzində yurd yerlərimizdə çoxlu yanğınlar, ağır qətllər törətdi. Təkcə Culfanın Yaycı kəndində vəhşicəsinə öldürülən əhalinin sayı 2500 nəfəri, Ordubadda 2000 nəfəri ötmüşdü… …Naxçıvanın daşnaklardan müdafiə olunmasında təcrübəli bir hərbiçiyə çox böyük ehtiyyac vardı. Belə ağır bir durumda respublika silahlı dəstələrinin komandiri vəzifəsinə 7 yaşından başlayaraq ciddi hərbi məktəblərdə təhsil alan III Kalbalı xan təyin olundu. Kalbalı xan təpədən-dırnağa əsl döyüşçü idi. I Dünya müharibəsində gənc ikən çox yüksək hərbi mükafatların sahibi olan podpolkovnik Kalbalı xan qorxmazlığı və cəsurluğu, düzlüyü, Vətən təəssübü ilə tanınırdı və buna görə də hamını Naxçıvanın müdafiəsinə qaldıra bildi. Beləliklə, bölgənin döyüş və müdafiə qabiliyyətində ciddi dönüş yarandı. …Kalbalı xan bölgədə yaradılan könüllü xalq dəstələri və taborların roluna böyük diqqət yetirirdi… …Lakin qüvvələr nisbətinin qeyri-bərabərliyi və bölgədəki hərbi-siyasi ikihakimiyyətlilik buradakı vəziyyəti qorxulu həddə çatdırır. Həmin ağır anlarda – 1918-ci ilin iyun ayının 14-də Kazım Qarabəkir paşanın başçılığı altında Türkiyənin xilaskar ordusu Naxçıvanın köməyinə çatır. …Türk ordusu qısa bir vaxtda Naxçıvanda və ətraf bölgələrdə ciddi hərbi intizam, səfərbərlik vəziyyəti yaradaraq, könüllü batalyonlarla birlikdə uğurlu döyüşlər həyata keçirir. Nəticədə, Andronikin quldur dəstəsini, eləcədə də yerli daşnak birləşmələrini zərərsizləşdirmək mümkün olur…