Tajvid, 13 -Dars shidda, bayniyya, roxova скачать в хорошем качестве

Tajvid, 13 -Dars shidda, bayniyya, roxova

Assalomu alaykum, muhtaram o‘quvchilar. Biz o‘tgan darsimizda tovush paychalarida paydo bo‘ladigan ziddi bor sifatlardan birinchisi bo‘lgan hams va jahr sifatini o‘rgangan edik. Bugun esa paychalardan o‘tgan tovush harf maxrajiga urilganida yuzaga chiqadigan 3 xil sifat haqida suhbatlashamiz. Har bir harf maxraji ikki nutq a’zosi yaqinlashuvi natijasida vujudga keladi. 29 harfdan 8 harf maxrajida ikki nutq a’zosi bir-biriga yopishib qolib, shiddah sifatini oladi. 16 ta harf talaffuzida esa aksincha, ikki nutq a’zosi ochiq bo‘lib, roxoovah sifatiga ega bo‘ladi. Bulardan tashqari 5 harf oraliq holatida bo‘lib, na shiddahga, na roxoovahga kiradi. Shuning uchun bu 5 harfni oraliq, ya’ni arabchasiga “bayniyyah” sifatiga ega deymiz. Shiddah الشِّدَّةُ lug‘atda “kuch”, “quvvat”, “shiddat” degan ma’nolarni anglatadi. Shiddah sifatli harflarda maxrajga bosim kuchli bo‘lgani bois maxraj zich berkilib, tovush maxraj ortida bir muddat ushlanib, keyin tezda chiqib ketadi. Shiddah sifatli harflar 8 ta bo‘lib, “Ajidu QoTin bakat” jumlasida jamlangan. Shiddah sifat bo‘lib, shu sifatga ega bo‘lgan harflar shadiidah شَدِيدَةٌ deyiladi. Roxoovah الرَّخَاوَةُ lug‘atda “yumshoq”, “kuchsiz” degani bo‘lib, bu sifat shiddahning ziddidir. Roxoovah sifatli harflarda maxrajga bosim yengil bo‘lgani bois tovush maxrajdan bemalol oqib o‘tadi. Roxoovah sifatli harflar 16 tadir. Roxoovah sifatiga ega harflarni rixvah رِخْوَةٌ deymiz. Bayniyyah الْبَيْنِيَّةُ lug‘atda “o‘rta”, “oraliq” degan ma’nolarda keladi. Bunda maxraj butunlay berk ham emas, tovush bemalol oqib o‘tadigan darajada ochiq ham emas. Bayniyyah sifatli harflarda maxrajga bosim o‘rtacha bo‘ladi. Bayniyyah sifatli harflar 5 ta bo‘lib, ular “Lin ’umar” jumlasida jamlangandir. Bayniyyah sifat bo‘lib, bu sifatni olgan harflar ham bayniyyahبَيْنِيَّةٌ deyiladi. Yuqoridagi 3 sifatdan quyidagicha foyda olamiz: Shiddah, bayniyyah va roxoovah sifatlari harflar sukunli bo‘lganida ko‘rinadi. Harflar harakatli bo‘lganida esa bu sifatlar yuzaga chiqmaydi. Harakatli harflar bir xil vaqt oralig‘ida talaffuz qilinadi, masalan: ba, bi, bu; ka, ki, ku… Ammo harf sukunli bo‘lganida talaffuziga bir xil vaqt ketmaydi! Quyidagi suratga e’tiborimizni qaratamiz: Roxoovah sifatiga ega harflar (rixvah) sukunli bo‘lganida eng ko‘p zamon beramiz (qizil rangda). Bayniyyah sifatiga ega harflar sukunli bo‘lganida o‘rtacha zamon beramiz (ko‘k rangda). Shiddah sifatiga ega harflar (shadiidah) sukunli bo‘lganida esa (yashil rangda) eng kam vaqt beramiz. Rixvah harflar zamoni bir harakat miqdoriga teng deb qarasak, unda shadiidah harflari zamoni uning yarmidan ko‘prog‘ini tashkil qiladi. Bayniyyah harflari talaffuziga esa o‘rtacha vaqt beramiz. Azizlarim, bugungi darsimiz shu yerda yakunlanadi. Sizlar bilan inshaalloh 14-darsimiz orqali uchrashguncha, deb xayrlashaman.