Buxoro Yahudiylari tarixi va buguni 2 qism / Бухарские евреи: История и современность 2 часть скачать в хорошем качестве

Buxoro Yahudiylari tarixi va buguni 2 qism / Бухарские евреи: История и современность 2 часть

Kanalni qo'llab-quvvatlaganingiz uchun rahmat. 5469 4000 5267 8153 karta egasi NEG ABDURAHKMNOV Sberbank 4854 7002 8848 5265 VISA MURODJON KENJEBAEV 8600 1404 0231 0776 UZ CARD. KENJEBAYEV MURODJON Hamkorlik va qiziqarli loyihalar bo'yicha savollar uchun: [email protected] pochtasi Instagram Xalq_92 Buxoro yahudiylari (Oʻrta Osiyo yahudiylari) (oʻzlarini „isroel“, „bane isroel“, „yahudiy-tojik“ deb atashadi) — Oʻrta Osiyoning turli shaharlarida qadimdan yashaydigan etnik guruh. Buxoro yahudiylarining Oʻrta Osiyoda qachon paydo boʻlganlari munozarali. Baʼzi olimlarning (M. Zandning) fikricha, yahudiylar Oʻrta Osiyoda miloddan avvalgi VI asrda paydo boʻlganlar. Yahudiylar ensiklopediyasida Buxoro hududi Bibliyadagi Xabar bilan, isroilliklarning oʻn pushti surgun qilingan joylardan biri sifatida tenglashtirilgan (miloddan avvalgi 722-yil). Arxeologik tadqiqotlarga koʻra, yahudiylar Oʻrta Osiyoga (Marv, Samarqandga) II—IV/V asr va VIII asrlarda kelganlar. Yozma manbalarga koʻra esa miloddan avvalgi I asr — I asrda Marvga, VI— VIII asrlarda Xorazmga kelganlar. V. V. Bartoldning yozishicha, X asrda Movarounnahrda yahudiylar xristianlarga nisbatan koʻpchilikni tashkil qilgan. Tudellik sayyoh Benjaminningg (XII asr) maʼlumoticha, Samarqand shahrida 30 ming yahudiy yashagan. Yahudiylarning Buxoroda boʻlishlari toʻgʻrisida ilk maʼlumot XIII asrga toʻgʻri keladi. XII asrning ikkinchi yarmida Tudellik Benjamin Samarqanddagi yahudiylar haqida xabar beradi, ular samarqandlik yahudiylarning juda katta jamoasini eslatib oʻtadilar.[1] Buxoro yahudiylarining oilaviy afsonalariga koʻra, XIV asr oxiri — XV asr boshlarida yahudiy toʻquvchilar Amir Temur tomonidan Sabzavor, Sheroz va Bagʻdoddan Movarounnahrga olib kelingan. Ular keyinchalik mahalliy yahudiy jamoalari bilan aralashib ketishgan. XVI asrda Buxoro yahudiylarning bosh markaziga aylangan, shu yerda shaharda yahudiylar mahallasi — „Mahallai koʻhna“ tashkil topgan. Buxoro yahudiylari iudaizm diniga eʼtiqod kilishadi. Barcha shaharlarda, yahudiylar gʻuj boʻlib yashagan mahallalarda sinagogalar boʻlgan. Buxoroning katta sinagogasi. 1901—1906-yillar Buxoro yahudiylari atamasi birinchi boʻlib XVI asrda paydo boʻlgan. Buxoro yahudiylarining oʻtmishdagi umumiy soni haqida aniq maʼlumot yoʻq. Ingliz missioneri Volf amir Nasrullaxon (1827—1860) hukmronligi davrida Buxoroda 10 ming yahudiy yashaganligini koʻrsatib oʻtgan. Aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, 1926-yilda Oʻzbekiston SSRda 18172, 1989-yilda esa 28369, shu jumladan Buxoroda 4200 Buxoro yahudiylari yashagan. Oʻzbekistonda Buxoro yahudiylari, asosan, Buxoro, Samarqand, Qoʻqon, Xatirchi, Shahrisabz, Andijon, Margʻilon, Toshkent shaharlarida yashaydilar. Buxoro yahudiylari tili yahudiy-tojik tili boʻlib, tojik tilining janubiy guruhiga kiradi. Samarqandlik buxoro yahudiylarining maktab oʻquvchilari. 1905—1915-yillar 1930-yillarning boshlaridagi stalincha qatagon davrida 1000 ga yaqin buxoro yahudiylari hibsga olingan, sinagogalar, yahudiy maktablari, teatr, muzey va gazetalar yopilgan. Buxoro yahudiylaridan adabiy esdaliklarning mashhur mualliflaridan biri Solomon ben Samuel boʻlgan. U 1338-yil Urganchda yahudiy tili lugʻatini tuzgan, Moshe ben Dovud forsiyda poemalar bitgan. XVII asr oxiri — XVIII asr 1-yarmida shoir Yusuf Yagudining (Mollax Iosif ben Isaakning) „Yetti aka uka“ asari Buxoroda mashhur boʻlgan. Buxoro yahudiylarining asosiy mashgʻulotlari savdo, musiqashunoslik, artistlik, xunarmandchilik boʻlib, keyinchalik maishiy xizmat, pedagoglik sohalari, muhandis, vrachlik kasblarini egallashgan. Buxoro yahudiylari orasidan fan va madaniyatning yirik arboblari yetishib chiqqan: fan doktorlari — professor Y. I. Isʼhoqov, I. A. Kalantarov, B. I. Pinxasov, N. M. Mallayev; kompozitorlar — M. Leviyev, S. Yudakov; rassomlar — Y. M. Yelizarov; Oʻzbekiston xalq artistlari — L. Boboxonov, B. Davidova, I. Oqilov, M. Yoqubova, M. Shamayeva shular jumlasidandir. SSSR qulab, Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan keyin Oʻzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi barcha millat va elat vakillarining tili, urf-odati, anʼanalariga hurmat bilan munosabatda boʻlishni, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratishni kafolatladi. Buxoroda 2 sinagoga, yahudiy tilida oʻqitiladigan maktab va bolalar bogʻchasi faoliyat koʻrsatadi. Samarqandda „Shofar“ gazetasi nashr qilinadi (1998). Turli diniy marosimlar erkin oʻtkaziladi.