Sorularla Sismoloji скачать в хорошем качестве

Sorularla Sismoloji

Prof. Dr. Ali Osman Öncel: Tekrar bir başka soru ile ‘Sismoloji Konuşmalarımıza’ devam ediyoruz. Bir depremin derinliği değişir mi değişirse neden değişir? Bir depremin büyüklüğü nasıl hesaplanır? ‘Gerçek ve evrensel büyüklüğü hesaplanmasında tercih edilen yöntem nedir?’ sorusunun cevabını arkadaşınız verecek buyurun. Caner Tan: Depremin gerçek ve evrensel büyüklüğü nasıl hesaplanır? Odak noktası yerin içinde depremin enerjisinin ortaya çıktığı noktadır. Görselde de görüleceği üzere. Bu noktaya odak noktası veya iç merkez de denir. Gerçekte, enerjinin ortaya çıktığı bir nokta olmayıp bir alandır, fakat pratik uygulamalarda nokta olarak kabul edilmektedir. Depremin evrensel çözümü hesabı ise bölgelerde bulunan sismik ölçerle elde edilen veriler odak çözümü yapılır. En az sismik ölçerlerden gelen veriler odak çözümlemesi sonucunda bölgede oluşan depremin büyüklüğü, derinliği hesaplanır. Hesaplama da Dünyada ve Türkiye de farklı çözümlemelere ve değerlendirmelere tabiidir bunun sonucunda farklı sonuçlar çıkabilmektedir. Prof. Dr. Ali Osman Öncel: Ben de teşekkür ediyorum. Bir depremin derinliği neden değişir? Türkiye'deki depremlerin derinliği değişiyor doğuda daha derin depremler olabiliyor, çünkü doğudaki depremler daha derin odaklı olduğu için. Ama depremler genellikle üçe ayrılır bir crust earthquake dediğimiz kabuk depremleri kabuk depremleri ki bu kabuk depremlerin derinliği kabuk kalınlığı ile değişir. Yani Batı Anadolu'daki Türkiye Batı Anadolu'nun ucundaki kabuk işte ortalama 30 km işte Türkiye'nin doğusundaki kabuk ortalama 45 km’dir. yani o zaman depremler kabuk depremleri ‘crustal earthquake’ Japonya'da bunlardan ayrılır. Demek ki maksimum depremin kabukta olabileceği derinlik genellikle ne demek ki 30 km 45 km olabilir. Ama tabii ki kabukta da tamamı olmuyor genelde ‘seismogenic layer’ dediğimiz ‘seismogenic crust’ dediğimiz kabuğun her tarafında da deprem meydana gelmiyor. Tabii deprem üretecek kabuğun sismojenik kabuk dediğimiz bir derinliği var. Genelde Batı Anadolu'da, kabukta meydana gelen depremde işte ortalama 15 km, işte doğuda Türkiye'nin doğusunda meydana gelen depremler işte ortalama 30 km derinlikte meydana gelmekte. Demek ki ‘crustal earthquake’ kabuk depremlerinin odak derinlikleri kabuk kalınlıkları değişiyor mesela ‘oceanic crust’ meydana gelen depremler okyanusal kabuk daha sığ olduğu için oradaki depremler daha sığ olabilmektedir. 10 km kadar olmaktadır. O nedenle de kabuk kalınlığı odaklı bu depremlerin değiştiğinin bilinmesinde fayda vardır. Türkiye'nin batısında da Afrika levhası ile Avrasya levhası arasında bir yakınlaşma bir çarpışma vardır. Afrika levhası tabii ki ne yapar? Türkiye’nin altına doğru ilerler. Türkiye’nin altına doğru böyle batıya doğru ne yapar hareket eder. Ve Afrika levhası ne yapar işte 200 km 300 km derinliğe kadar Türkiye’nin altında ne yapar depremler meydana getir. Çünkü bu Afrika levhası Türkiye'nin batısında sürekli batıya doğru hareket etmekte. Belli biri eğimle Türkiye'nin altına doğru dalmakta ve bu hareket hızına bağlı olarak da bu dalma derinliği de yıldan yıla değişmektedir. Bu nedenle de Türkiye’nin batısında özellikle dalma batma zonu dediğimiz çarpışma zonları’nda tabi çarpışma zonları’nda genellikle Türkiye'nin doğusunda çarpışma zonu yükselmeye, Türkiye'nin batısında da bu çarpışma zonu da bir levhanın diğer bir levhasına doğru giderek derinlere ilerlemesine neden olur. Burada da 100 km 200 km derinlikte depremler meydana gelebilir. Tabii bu depremleri çalışırken işte genelde depremlerin derinliklerinde göre, ‘orta derinlikte depremler’, ‘sığ derinlikteki depremler’ ya da ‘derin depremler’ olarak bunların ayrı ayrı çalışılmasında fayda vardır. Genellikle Afrika levhasında ‘Dalan Crust’ vardır o crust tabii ki daldığı için derindedir. Batı Anadolu'da işte ne bileyim ‘üst Crust’ çalışacaksan Anadolu da kabuğu çalışacaksan 40 km’ye kadar yani Afrika dağılmasına bağlı olarak depremleri çalışacaksak 40 ile 70 km arası, ya da ‘Deep Crust Earthquake’ dediğimiz derin kabuk depremleri çalışacaksak çünkü bu dalıyor kabuk daha derine gidiyor o zaman da 70 ile 200 km aralığındaki depremleri çalışmanız gerekebilir. O nedenle depremlerin derinlikleri aslında tektonik sistemle alakalıdır. Depremin diğer bir özelliği de büyüklüğüdür sağdaki şekil bu büyüklüğün nomograf yöntemiyle hesaplanabileceğini gösterir. Buradaki işte deprem dalgalarının varış zamanları ile görüldüğü gibi bu zamanlar arasındaki fark, en sağ tarafında da bunların genlik büyüklüklerindeki fark arasında geçen bir doğru ile büyüklük tahmini yapılabilir. Tabii ki bu eskiden yapılan manuel yöntem yani el yordamıyla deprem büyüklüğü tahminiydi. Ama şu anda depremin kaynağında ki harekete bağlı ‘Moment Magnitüd’ tahmini yapılabiliyor. Ama eskiden beri çok uzun yıllar bu manuel yöntemi kullanılarak büyük deprem tahmini yapıldığını belirtmekte yarar bulunmaktadır ve bu şekilde bu sorunun cevabını neticelendirmiş olayım.