اصغر دادبه: حد همین‌ است سخندانی و زیبایی را (یادروز سعدی) скачать в хорошем качестве

اصغر دادبه: حد همین‌ است سخندانی و زیبایی را (یادروز سعدی)

حد همین‌ است سخندانی و زیبایی را ( یادروز سعدی، اردیبهشت ۱۴۰۲) ۱) در مباحثی که در روزگار ما از آن به نقد ادبی تعبیر می‌شود یک پرسش همواره مطرح بوده است: در شعر، اصلْ لفظ است یا معنی؟ به زبان امروز: اصل «چگونه گفتن» است یا «چه گفتن»؟ ۲) جاحظ، ادیب و دانشمند سدهٔ سوم هجری قمری، برآن بود که معنی در دسترس همگان است؛ یعنی هرکس می‌تواند هر معنایی را بیاموزد، اما آنچه معنی را هنری و ماندگار می‌کند «لفظ (چگونه‌ گفتن)» است. لفظ آن‌گاه هنری و ماندگار می‌شود که به زبان هنری و شاعرانه بیان شود. ۳) شاعران بزرگ زبان هنری ویژهٔ خود را می‌آفرینند؛ زبانی که تمام ویژگی‌های سخن شاعرانهٔ شاعر را در خود دارد و چون شاعر به‌خلق اثر بپردازد آن ویژگی‌ها در سخنش جلوه‌گر می‌گردد. فی‌المثل وقتی می‌گوییم از جمله ویژگی‌های زبان شاعرانهٔ حافظ ایهام است هنگام خلق شعر از سوی حافظ ایهام نیز در آن جلوه‌گر می‌شود، نه آنکه از بیرون ایهام به شعر تزریق شود. ۴) زبان شاعرانه دو گونه است. می‌توانیم با استفاده از دو صفت «آراسته» و «پیراسته» این دو گونه را تعریف یا توصیف کنیم: الف) زبان آراسته یعنی آراسته به صنایع مثل زبان نظامی و حافظ. خواننده در برخورد با این زبان‌ها با صنایع درگیر می‌شود و درپی راه بردن به معانی صنایع به التذاذ هنری می‌رسد. فی‌المثل در زبان هنری نظامی طلوع صبح این‌گونه بیان می‌شود: سپیده‌دم چو دم‌ برزد سپیدی سیاهی خواند حرف ناامیدی... ب) زبان پیراسته یعنی زبان روشن و ساده وصریح که در آن صنایع نقش‌آفرین نیستند و اگر صنعتی حضور دارد چنان نیست که خواننده را درگیرد و التذاذ هنری نتیجهٔ فهم معانی صنایع حاضر در سخن باشد. زبان رودکی و فردوسی و سرانجام زبان سعدی چنین زبانی است. برای نمونه تأمل در شعر معروف «بوی جوی مولیان آید‌ همی...» سرودهٔ رودکی و فی‌المثل تأمل در غزل سعدی به‌مطلع «اگر تو فارغی از حال دوستان یارا....» معنای «پیراستگی» و نقش‌آفرینی هنری این ویژگی را بر تأمل‌کننده آشکار می‌سازد. ۵) سعدی به زبان پیراستهٔ رودکی و فردوسی بازگشت و به تعبیر دقیقِ خود، آن را چنان با «شهد ظرافت» آمیخت که زبان مقبول و مطلوب و عامل هویت‌ساز و وحدت‌بخش همهٔ فارسی‌زبانان سراسر ایران فرهنگی گشت. کتاب گلستان و بوستان قرن‌ها کتاب درسی در تمام مدرسه‌های ایران فرهنگی بود و سعدی به جوانانی که در فرهنگ ایرانی تربیت می‌شدند زبان فارسی می‌آموخت تا آنکه استعمار که سال‌هاست دو جبهه: یکی در شبهِ‌قاره و دیگری در آسیای میانه علیه فرهنگ ایرانی و زبان فارسی گشوده است، گلستان و بوستان را نیز از برنامهٔ درسی مدرسه‌های‌ قلمرو گستردهٔ ایران فرهنگی حذف کرد.