Büyük Hun İmparatorluğu: Hiung-nu'nun Gizemli Tarihi скачать в хорошем качестве

Büyük Hun İmparatorluğu: Hiung-nu'nun Gizemli Tarihi

Hiung-nu, Türkçe tarihyazımında bilinen isimleri ile Büyük Hun İmparatorluğu veya Asya Hun İmparatorluğu, eski Çin kaynaklarına göre MÖ 3. yüzyıl ile MS 1. yüzyılın sonları arasında doğu Avrasya bozkırlarında yaşamış göçebe halklardan oluşan kabileler konfederasyonudur. Bilinen ilk Türk devletidir. Hiung-nu halkı hakkındaki bütün bilgiler dağınık Çin kaynaklarına ve arkeolojik bulgulara dayanmaktadır. Dilleri hakkındaki değişik varsayımlar, Çin kaynaklarında bulunabilen çoğunluğu kişi ve unvan adları olan sözcüklere dayanmaktadır. Dillerindeki sözcüklerin Çin lehçelerindeki transkripsiyonlarına göre dillerinin Türk, İrani, Moğol, Ural, Yenisey kökenli veya yalıtık dil olduğuna ve hatta halkın çok uluslu olduğundan dilin de karışık bir dil olabileceğine dair görüşler bulunmaktadır. Xiong-nu'lar, bölgedeki bir diğer önemli konar-göçer güç olan Yüe-chi'leri[30] alt ettikten sonra MÖ 200'lü yıllardan itibaren "Mete Han" olarak da bilinen Mo-du Chan-yü Dönemi'nde Doğu Asya'da baskın güç haline gelmiştir. Günümüzde Sibirya, İç Moğolistan, Kansu ve Sincan'ın bir parçası olan bölgelerde de kontrol sahibi olmuştur. Başta Han Hanedanı olmak üzere güneydoğusundaki komşu Çin hanedanlarıyla ilişkileri; haraç, ticaret ve evlilik anlaşmaları (he-qin) ile dönüşümlü olarak tekrarlanan çatışma ve entrika dönemleri şeklinde gelişmiştir. Xiong-nu'lar; MS 1. yüzyıl içerisinde yıkıldıktan sonra On Altı Krallık Dönemi'nde, Beş Barbarlar'dan biri olarak Kuzey Çin'de Önceki Zhao, Kuzey Liang ve Xia gibi birkaç küçük hanedan devleti kurdular. Xiong-nu topluluğunun inandığı esas din, muhtemelen Tengricilik idi. Çin kaynaklarında, Xiong-nu toplulukların başta "Tengri" adını karşılayan "Cheng-li (撐犁)" adlı bir büyük ruh olmak üzere çeşitli doğa ruhlarına inandıklarından bahsedilmiştir. Çinliler "Cheng-li" sözcüğünü kendi dinlerinden benzetim yaparak "gökyüzü cenneti" olarak anlamlandırmışsa da esasen bu sözcükle Göktanrı'nın kendisi ifade edilmekteydi. Bu tür metin tabanlı detaylar ve arkeolojik bulgular dışında Xiong-nu'ların inancı hakkında pek bir detay bulunmamaktadır.