ԱՄՐՈՑ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԱՊՈԼ скачать в хорошем качестве

ԱՄՐՈՑ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐԱՊՈԼ

Հայաստանի՝ նմանօրինակը չունեցող ամրոցը 200 տարի մարտական հերթապահության մեջ Ալեքսանդրապոլ ամրոց. Հայաստանի ամենաուշագրավ ու բացառիկ ամրոցներից մեկն է, որը կառուցվել է 19-րդ դարում ու գտնվում է Գյումրում: Այն ժամանակին տարածաշրջանի ամենապաշտպանված ու մարտունակ ամրաշինական համալիրներից մեկն էր՝ կառուցված ռազմական ինժեներիայի բարձր մակարդակով: Ամրոցը շուրջ երկու հարյուր տարի գտնվում է մարտական հերթապահության մեջ Հայաստանի հյուսիս-արևմտյան սահմաններին: Գյումրու Ալեքսանդրապոլ ամրոցը փոթորկոտ 19-րդ դարի կենդանի խորհրդանիշն է: Այն վկան է ինչպես փառավոր հաղթանակների, այնպես էլ ցավագին պարտությունների: Շինարարությանն անձամբ ականատես է եղել կայսր Նիկոլայ 1-ը: Գյումրիում ժամանակի ռազմական պահանջները բավարարող ամրոց ունենալու սուր անհրաժեշտությունն առաջանում է 1800-ականների սկզբներին: Դա մի ժամանակաշրջան էր, երբ Ռուսական կայսրությունը պատերազմում էր Օսմանյան ու Պարսկական կայսրությունների դեմ: Իսկ Գյումրին, որն ազատագրվել էր ռուսական բանակի կողմից, հանդիսանում էր ֆորպոստ երկու կայսրությունների դեմ պատերազմելու համար: Այդ շրջանում էլ ռուսական ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը սկսում է մտածել Գյումրիում այնպիսի ամրաշինություն ունենալու մասին, որը կդիմակայեր թշնամական հարձակումներին ու կպաշտպաներ կայսրության հարավ-արևմտյան սահմանները: 1804 թ. հունիսի 12-ին գեներալ Ցիցիանովի գլխավորությամբ ռուսական առաջին հեծյալ գունդը, որի նպատակն էր պաշարել Երևանի բերդը, մտնում է Գյումրի: Իշխան Ցիցիանովն անմիջապես տեղյակ է պահում սենատին, որ Շորագյալի գավառն ազատագրված է պարսկական զորաբանակից, և նպատակահարմար է Կումայրիի փոքրիկ բլրի վրա, որը գտնվում է ավերված նույնանուն բերդի և Ախուրյան գետի միջև, հիմնել պաշտպանական կառույց: Բերդը նախատեսվում էր կառուցել թուրք-պարսկական սահմանագլխին: Սակայն դեռևս շարունակվում էին ռուս-թուրքական ու ռուս-պարսկական պատերազմները, ուստի պատերազմական թոհուբոհի գրեթե կիզակետում հսկայածավալ բերդի շինարարությունն անհնար էր: Այսպես բերդի կառուցումը հետաձգվում է 30 տարով: Իրավիճակը փոխվում է, երբ պատերազմներն ավարտվում են ռուսական բանակի լիակատար հաղթանակով: Արևելյան Հայաստանն անցնում է Ռուսական կայսրության տիրապետության ներքո: Կայսրության նոր սահմաններն ամրացնելու անհրաժեշտությունը կրկին դառնում է կենտրոնական իշխանությունների օրակարգային խնդիրը: 19-րդ դարի 30-ականների սկզբին որոշվում է Ռուսական կայսրության սահմանների ողջ երկայնքով կառուցել մի շարք խոշոր պաշտպանական օբյեկտներ՝ ներառյալ 10 ամրոցներ կարևորագույն կետերում։ Այս 10 բերդերի թվում էր նաև Գյումրու բերդը: Այդ ռազմավարական ծրագրի շրջանակներում 1834 թվականի հունիսի 2-ին Նիկոլայ I-ը հրամանագիր է ստորագրում «Գյումրու ամրոցի նախագծի մշակման մասին»։ Իսկ բերդի շինարարությունը սկսվել էր դեռևս 1833-34 թվականներին՝ նախքան հրամանագրի ստորագրումը։ Գյումրիում ամրոցի կառուցման համար մի քանի նախագծեր են ներկայացվում: Սենատի ուշադրությունը գրավում է այն տարբերակը, որն ուներ յոթ աշտարակ, երեք հրակնատ և երկու բերդամաս՝ հյուսիսային (Կարմիր) և հարավային (Սև): Բացի դրանից, բերդն ուներ չորս դարպասներ, որոնք կապված էին Երևան, Կարս, Թբիլիսի և Ախալցխա տանող ճանապարհների հետ: Բերդի նախագծի հետ առաջարկվում էր նաև Գյումրի քաղաքի վերակառուցման նախագիծը և գլխավոր հատակագիծը, ըստ որի էլ, 19-րդ դարի երկրորդ կեսից ընթանում է քաղաքի ընդարձակումը և նոր հատվածների կառուցումը: Սենատին ներկայացված այս համարձակ առաջարկությունը կրում էր ինժեներ-պրապորշչիկ Գոտշելդի ինքնագիրը: Այս փաստաթուղթը, որը վավերացված է ռուսական կայսրության կնիքով, փաստորեն ապագա Ալեքսանդրապոլի առաջին գլխավոր հատակագիծն է։ Տարբեր ժամանակներում բերդի կառուցման հարցերով զբաղվել են, տարբեր զինվորական ինժեներներ և բարձրաստիճան սպաներ: 1833 թվականի սեպտեմբերի 4-ին կազմված հատակագիծը, որն ստեղծվել է կովկասյան հատուկ ինժեներական կորպուսում, ստորագրել է ինժեներ-գնդապետ Բաումերը: Դերենիկ Մալխասյան