Vervate - Kurdistan: Ristim, cografya û tarîx скачать в хорошем качестве

Vervate - Kurdistan: Ristim, cografya û tarîx

Kurdistan: Ristim, cografya û tarîx Temaşekerdoxê ma yê erjayeyî ma bixêr dî! Ez no hewte şima rê derheqê ristim, cografya û tarîxê Kurdistanî de qisey kena. Kurdî bêguman şaranê tewr kananê Rojhelatê Mîyanênî ra yê. Înan tarîx de xeylêk dewletê xanedanî û mîrîyî ronayî. Dewleta Medya, Mîhranîyî, Deysemîyî, Şeddadîyî, Revvadîyî, Mervanîyî, Eyyubîyî ûsn. ameyî awankerdene. Nameyê erdî yo ke kurdî serê ci de ciwîyenê seserra XIV. ra tepîya nuştekî sey “Kurdistanî” ame pênaskerdene. Birastî çekuya Kurdistanî ra ver ma raştê çekuya “Kordîk” yenê. Cigêrayoxo armenî Haçatur Abovyan meqaleya xo ya bi sernameyê “Kurdî” de nuseno ke wextê Qiralîya Bagratunî (885-1045) de herêma ke kurdî tede ciwîyêne hetê armenîyan sey “Kordîk” ameyêne pênaskerdene. Tebîî no pênaskerdiş têna seba Wan, Mûş û Bedlîsî derbasdar bî. O wext yew zî armenîyan medan rê “kurd” vatêne. Derheqê çekuya Kurdistanî de belgeyê nuştekî yê verênî seserra XIV. de vejîyenê vernîya merdimî. Xeylêk çimeyan de zafî nameyê Hamdullah el-Mustevfî vîyareno. Labelê ey ra verî çekuya Kurdistanî eserê Reşîduddîn Fazlullah-i Hemedanî yê bi sernameyê “Câmi’ut-Tevârîh” de vîyarena. Fikrîyeno ke no eser serranê 1310-1311an de ame qedînayene. Hemedanî ra dima cografyanas û tarîxnas Hamdullah Mustevfîyî serra 1340î de eserê ci yê bi sernameyê “Nuzhetu’l-Kulûb” de behsê Kurdistanî kerd. Tayê cigêrayoxan ê ke eserê Mustevfî etut kerd, nusenê ke nê Kurdistanî yo ke Mustevfî behsê ci keno demê Hukumdarê Selçukîya Girde Sultan Sencerî de statuyê wîlayetî girewtbî. Nê cigêrayoxan ra oryantalîsto îngiliz Guy Le Strange eseranê Mustevfîyî ser o xeylê xebitîya. Strange dîyar keno ke Wîlayetê Kurdistanî binê îdareyê Sultan Sencerî de nêmeyê dideyinê seserra XII. de ame awankerdene. Bi Guy Le Strangeyî badê cû Sultan Sencerî îdareyê Kurdistanî teslîmê birazayê xo Suleyman Şah bîn Mihemed Taparî kerdo. Cigêrayoxî Thomas Boîs û Basîl Nîkîtîn zî nê hîpotezê Strangeyî pawenê. Eksê nê cigêrayoxan cigêrayoxa rûse Y.Î. Vasîlyeva nusena ke no hîpotez deyaxê bingeyanê zanistîyan nêbeno. Goreyê fikrê aye derheqê Wîlayetê Kurdistanî de belgeyêkê arşîvî yo şênber çin o û Kurdistan têna sey nameyê herêmêke ame pênaskerdene. Oncîna meqaleyêka cigêrayox Ferheng Cîhanbahşî ya bi sernameyê “Xerîtaya Kurdistanî ya Hamdullah Mustevfî ser o Ercnayîşêk” deyra bale anjena. Tîya de merdim vîneno ke Mustevfî derheqê demê Selçukîya Girde de eseranê sey “Risale-i Melikşahî, Risale-i Senceriyye fi’l-Kainat’il-Unsuriyye” ra feydedar beno. Yew zî wareyê xerîtakarîye de eserê Mihemed Bîn Necîb Bekranî “Cihanname” şuxilnayo. Goreyê meqaleyêka Cîhanbahşî, Kurdistan xebatanê xerîtakarî yê Mustevfî de sey “herême” derbas beno. Eke ma nê hîpotezan bîyarê têhet, resenê na netîceyêke: rojawanê Dewleta Selçukîya Girde de herêma ke sînorê ci heta Hemedan, Dînewer, Aleştar, Behâr, Dezbîl, Kirmanşah, Şehrezûr, Şengal vila bîyî, estbî; na herême zafane eşîranê kurdan ra virazîyêne û seraya Selçukîyan herême bi cografî sey Kurdistanî name kerdêne. Seba ke ma behsê wîlayetî yo ke pabesteyê merkezê seraye bî, bikerê, ma rê belgeyê şênberî hewce kenê. Çekuya Kurdistanî bêguman xeylêk çimeyanê tarîxîyan de vîyarena. Ma bale bianjê înan ê ke xeylê girîng ê. Mîsal wextê dewleta Osmanîyan de ma raştê na çekuye yenê. Serra 1526î de Hukumdar Kanunî Suleymanî Qiralê Fransa Françoîsê I. rê mektubêke şirawete. Na mektube de Suleyman nuseno ke o sultan û padîşaxê Deryayo Sipî, Deryayo Sîya, Rumelî, Anatolîya, Karaman, Rum, Zulkadrîye, Amed, “Kurdistan”, Azerbaycan, Îran, Şam, Halep, Misir, Mekke, Medîne, Kûdus, Arabistan û Yemenî yo. Çimeyo bîn o balkêş Raywanîya Evlîya Çelebî ya. Yeno zanayene ke Gêrayox Çelebî seserra XVII. de ame şaristananê Kurdistanî. Gêrayox derheqê Kurdistanî de wina nuseno: “Memleketêko gird o. Dîyarê Erziromî ra heta dîyarê Wanî, dîyarê Colemêrgî ra heta Cizîr, Îmadîye, Musul, Şehrezur, Harîr, Ardalân, Bagdad, Derne, Derteng û heta Basra 70 cayanê ciwîyayîşî de merdimê ke nê ziwanî qisey kenê estê. Eke mabênê Irak-i Arab û Osmanoglu de mîyanê nê koyanê berzan de 6 hezar qebîla û eşîranê kurdan astengîye neviraştêne, beno ke qewmê acemî dîyarê Osmanîyan îşxal kerdêne.” Rojnameya Xwebûn bi awayeke azad xebatên xwe yên rojnamegeriyê didomîne. Hûn jî li ser platforman dikarin Xwebûnê bişopînin. Malper: https://xwebun.org Twitter:   / rojnamexwebun   Facebook:   / xwebun   Instagram:   / rojname.xwebun