የጉራጌ ታሪክ/The History of Gurage ከምኒልክ ወረራ በፊት скачать в хорошем качестве

የጉራጌ ታሪክ/The History of Gurage ከምኒልክ ወረራ በፊት

የጉራጌ ማኅበረሰብ ታሪክ 'ጉራጌ' ስለሚለው ቃል ታሪካዊ አመጣጥ ሁለት መላምቶች ይሰጣሉ። በመጀመርያው መላምት መሰረት ጉራጌ የሚለው ቃል የመጣው በአሁኗ ኤርትራ በአካለ ጉዛይ ከሚገኘው ጉራ ከተባለው አካባቢ ስያሜ ነው። ይህ መላምት የመነጨው በቀዳማዊ አፄ አምደ ጽዮን ዜና መዋዕል ላይ ከተዘገበው ጽሑፍ አንፃር ነው። በዚህ ጽሑፍ መሰረት በ14ተኛው ክፍለ ዘመን አዝማች ስብሃት የተባለ የጦር መሪ በአምደ ጽዮን ትዕዛዝ ግዛት ለማስፋፋት ሠራዊቱን እየመራ በአካለ ጉዛይ ከምትገኘው ከጉራ ተነስቶ አይመለል ወደተባለ የጉራጌ ሥፍራ በመምጣት ከሠራዊቱ ጋር ሰፍሮ ነበረ። ታድያ በዚህ መሰረት የታሪክ አጥኚው አለቃ ታዬ እንዳለው ከሆነ ጉራጌ ማለት የጉራ ሰዎች እንደ ማለት ነው። በሁለተኛው መላምት መሰረት ደግሞ ኢስንበርግ እንዳለው ከሆነ ጉራጌ የሚለው ቃል የመጣው 'ግራ' እና 'ጌ' ከሚሉ ሁለት ቃላት ሲሆን ይኸውም 'ግራ' የሚለው የጉራጌምድር በጎንደር ማዕከልነት ሲታይ የሚገኝበትን ምድር አቅጣጫ የሚናገር ሲሆን 'ጌ' ማለት ደግሞ ምድር ማለት ነው፤ በዚህም መሰረት ጉራጌ ማለት በግራ አቅጣጫ የሚገኝ ምድር እንደ ማለት ነው። በታሪክ አጥኚዎች ዕይታ መሰረት ከማኅበረሰባዊ እና ከቋንቋ ምስረታ ጋር በተገናኘ በሰሜን ከአክሱም ሥልጣኔ ውድቀት በፊት የጉራጌ ማኅበረሰብ እና ቋንቋ ኩሻዊ ቋንቋ ተናጋሪ ነባር ህዝቦች ከሰሜን እና ከምስራቅ ከመጡ ሴማዊ ቋንቋ ተናጋሪዎች ጋር ተቀላቅለው የተመሰረተ ማኅበረሰብ እና ቋንቋ እንደሆነ ይታመናል። ጉራጌ አራት ክፍሎች አሉት፤ ይኸውም፦ ሰባት ቤት፣ መስቃን፣ ዶቢ እና ሶዶ ናቸው። ሰባት ቤትም፦ በሰባት ክፍሎች የተዋቀረ ነው። እነዚህም፦ ቸሃ፣ ኧዣ፣ ሙህር፣ ጌቶ፣ ጉመር፣ እነሞር እና እንደጋኝ ናቸው። ከእነዚህም ውስጥ ሲገባ ብዙ የጎሳ ክፍሎች አሉ። ለምሣሌ፦ በቸሃ ውስጥ 15 ጎሳዎች አሉ፣ በኧዣ ውስጥ 4 ጎሳዎች አሉ፣ በጌቶ ውስጥ 3 ጎሳዎች አሉ፤ እንዲህ እንዲህ እያለ በሁሉም ክፍሎች ውስጥ ጥቂት ጥቂት ጎሳዎች አሉ፤ ለእያንዳንዳቸውም ጎሳ የየራሳቸው ሥያሜ አላቸው፤ እናም ከተመሳሳይ ጎሳ የሆኑ ወንድና ሴት መጋባት አይፈቀድላቸውም ነበር። እምቢ ብለው ከተጋቡም ሽማግሌዎች ይረግሟቸዋል። ስለዚህ በታሪክ ውስጥ ለአንድ ወንድ ማግባት ይፈቀድለት የነበረው ከዛው ከጉራጌ ማኅበረሰብ የሆነች ሴትን ነገር ግን ከእርሱ ጎሳ ያልሆነች ሴትን ነበረ። የጉራጌ ማኅበረሰብ በታሪኩ ውስጥ ይተዳደር የነበረው በአንድ ንጉሥ ወይም በአንድ መሪ አልነበረም፤ ይልቁንም በጉራጌ ማኅበረሰብ ውስጥ የሚገኙ እያንዳንዱ ጎሳዎች የራሳቸው የተለያየ አጋዝ ነበራቸው። ታድያ ግን በጉራጌ ማኅበረሰብ ዘንድ 'ጎጎት' የተባለ የአንድነት ጽንሰ ሐሳብ አለ እና የጉራጌ ጎሳዎች በዚህ ፅንሰ ሐሳብ መሰረት ከሌሎች ብሔረሰቦች ዘንድ በሚመጡባቸው ጦርነቶች እና በተለያዩ ማኅበረሰባዊ መስተጋብሮች ህብረት ይፈጥሩ ነበር። እነዚህ አጋዝ የተባለ ሥያሜ የተሰጣቸው የጎሳ መሪዎችም ጎሳቸውን በጦርነት ጊዜ የመምራት እና በሌላው ጊዜ ደግሞ ህዝቡን የማስተዳደር ሃላፊነት ነበረባቸው። ታድያ አጋዝ ተብሎ የተሾመው ሰው የሚኖርበት አካባቢም ሆነ ጎጆ ከህዝቡ የተለየ አሰፋፈር እና አሰራር ስለሌለው አጋዙ ከህዝቡ ተለይቶ ይታወቅ ዘንድ በአንገቱ ላይ ጌጥ ይደረግለት ነበር። አንድ አጋዝ በሞተም ጊዜ የሞቱ ዜና በህዝቡ ሁሉ ዘንድ በአደባባይ ይነገር ነበር፤ ከሀዘኑም በኋላ በቦታው ሌላ አጋዝ በሞተው አለቃ ቦታ ይሾማል። አንድ አጋዝ የመሪነት ችሎታው በተሻሻለ ቁጥር ከራሱ ጎሳ አልፎ በሌላ የጉራጌ ጎሳዎች ላይ የሚኖረው ተፅዕኖ እያደገለት ይሄዳል። አጋዝ ከማኅበረሰቡ በግብር መልክ የሚሰበስበው ሐብት እንደ ህዝብ ሳይሆን እንደ ግል ሐብት ይታሰብለት ነበር። ከሀብቱም ለህዝብ የሚያከፋፍል ከሆነ በህዝቡ ዘንድ ተወዳጅነትን ይጨምርለታል። ግን ይህ አጋዝ ተብሎ የተሾመ አለቃ በህዝቡ ዘንድ ክብር የሚያገኘው በሚኖረው ሐብት ብቻ ሳይሆን በጦር ሜዳም በሚያሳየው ችሎታ ጭምር ነበር፤ በጦር ሜዳ ላይም ከጠላታቸው ዘንድ ቢያንስ አንድ መቶ ተዋጊ መግደል አለበት። ለአለቃዎችም ሆነ ለየትኛውም ተዋጊ በጦር ሜዳ በሚያሳዩት ችሎታ ልክ የሚሰጧቸው ማዕረጎች ነበሩ። ለምሣሌ ያህል ከጦር ሜዳ ለማይሸሸው 'እሴህያርብ'፣ የጠላትን ሰፈር ለሚያጠቃ 'በርደፍረ'፣ የጠላትን መስመር ሰብሮ ገብቶ የጀግና ተግባራትን ለሚከውን 'በርከፈታ'፣ በጠላት ከበባ መሀል ለሚገባ ደግሞ 'ዋንዘታርብ' የተባለ ሥያሜ ይሰጥ ነበር። በዕድሜ ከፍ ያሉ አጋዞችም ከጦር ሜዳ ችሎታ ይልቅ ትኩረታቸው ወደ አመራሩ ይሆናል፤ የሽማግሌ አጋዝ ክብርም ከወጣት አጋዝ ይልቅ ይጨምራል። በጎሳዎች መሐል በሚኖሩ ውይይቶችም ላይ የሽማግሌ አጋዝ ሃሳብ ከወጣቱ አጋዝ ይልቅ ተደማጭነት ይኖረዋል። ህዝቡ የሚተዳደረው ግን በአጋዞች ብቻ ሳይሆን በሽማግሌ ሸንጎም ጭምር ነበር። የሽማግሌ ሸንጎ ሥርዓት በሰባት ቤት ጉራጌ የጆካ ቂጫ ወይም የጆካ ሴራ፣ በሶዶ ጉራጌ የጎርደና ሴራ፣ በመስቃን ጉራጌ የፈረግዘና ሴራ እንዲሁም በዶቢ ጉራጌ ደግሞ የዶቢ ሴራ ተብሎ ይጠራል። ሴራ ማለት በጉራጊኛ ባህላዊ ህግ ማለት ነው። ለህዝብ ፍርድ በመስጠት ዙርያ የጎሳ አለቃ(አጋዝ) ሥልጣን የለውም፤ ፍርድ የመስጠት ሥልጣን የሽማግሌ ሸንጎ ነውና። ዕድሜው የገፋ አጋዝ ግን ጥበቡ ይጨምራል ተብሎ ስለሚታመን የሽማግሌውን ሸንጎ በመቀላቀል ለህዝብ ፍርድ የመስጠት ተጨማሪ አቅም ይኖረው ነበር። በጉራጌ ማኅበረሰብ ታሪክ ውስጥ እንሰት የተባለው ተክል ሚና ቀላል አይደለም። እንሰት ለማኅበረሰቡ ህልውና መሰረት ነበር። ከእንሰት ውስጥ እንደ ቆጮ፣ አምቾ፣ ቡላ ያሉ ምግቦች ይወጣሉ። የእንሰት ተክል ድርቅን እንዲሁም ከፍተኛ ዝናብን የመቋቋም አቅሙ ከፍተኛ ስለሆነ የስነ ሰብ አጥኚው ወይም Anthropologisቱ ዊልያም ሻክ The Gurage: A People of the Ensete Culture በሚለው መፅሐፉ በገፅ 33 ላይ እንደገለጸው ከሆነ "በእንሰት እርሻ ምክንያት በጉራጌ ታሪክ ውስጥ ረሃብ እና መደኽየት አይታወቅም" ብሏል። እንሰት ከሰው እና ከእንስሳት ምግብነቱ ባለፈ ማኅበረሰቡ የተለያዩ ጥሬ እቃዎችን ሲያወጣበት እና ሲጠቀምበት ኖሯል፤ ይህም የህልውናው መሰረት ነው። እንሰት የሙዝ ዛፍ ቢመስልም እንደሙዝ ዛፍ የሚበላ ፍራፍሬ አያፈራም፤ ለምግብነት የሚውለውም ስሩ እና ሌላው ክፍሉ እንጂ የሚያፈራው ፍሬ አይደለም። ለማኅበረሰቡ ግን ከሙዝ በላይ ሲጠቅም ኖሯል አሁንም እየጠቀመ ይገኛል። እንሰትንም ለማሳደግ እንደማዳበርያነት የከብት ፍግ ያስፈልጋል። ስለዚህም በጉራጌ ታሪክ ውስጥ ከእፅዋት ሁሉ እንሰት ከእንስሳትም ሁሉ ከብት ትልቅ ሚና ሲጫወቱ የኖሩ ናቸው። ይህም በታሪክ ውስጥ ከጉራጌ ማኅበረሰብ ከመነጩት ቆጮ እና ክትፎ ታዋቂዎቹ ምግቦች ናቸው። ይኸውም ቆጮው ከእንሰት ክትፎው ደግሞ ከከብት ሥጋ ናቸው። የጉራጌ ማኅበረሰብ ቤቱን የሚሰራው በተፈጥሮ ከሚያገኛቸው ጥሬ እቃዎች ሲሆን ቤት በማኅበረሰቡ ዘንድ ከመጠለያነት ባለፈ ብዙ ጠቀሜታ ነበረው። ይህም ቤት የሚሰራው ያለምንም ሚስማር ነበር። ማጣቀሻ(Reference) 1. The Gurage: A People of the Ensete Culture, Book by William A. Shack 2. https://en.sewasew.com/p/gurage-ethno...)